Kryzys ekonomiczny i sportowy na początku lat 90- tych
Polska należy do grupy państw Europy Środkowej i Wschodniej, które przechodzą proces intensywnych przemian gospodarczych, zastępujących systemy nakazowo-rozdzielcze mechanizmami gospodarki rynkowej. Gwałtowne zmiany polityczne, społeczne i gospodarcze na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, upadek wielu nierentownych zakładów, spadek produkcji, wzrost bezrobocia i wysoka inflacja były bodźcem do rozpoczęcia fundamentalnych przemian mających na celu uzdrowienie polskiej gospodarki.
W pierwszych latach transformacji (1990-1991) po wdrożeniu zmian rynkowych i konieczności odnowy gospodarki nastąpił spadek PKB (14%), gwałtowny wzrost inflacji w 1990 r. w stosunku do roku 1989 prawie 600%, załamanie koniunktury (spadek produkcji przemysłowej o 30%), pojawiło się też rejestrowane bezrobocie, a realne wynagrodzenie obniżyło się o 25%17.
Pierwsze korzyści z przeprowadzanych reform gospodarczych Polska zaczęła odnotowywać już w latach 1992-1993. Odzwierciedlenie takiego stanu doskonale prezentuje przyrost PKB w latach 91-93 o 6,5% i spadek inflacji, wzrost produkcji przemysłowej (9,4%). Mimo tych pozytywnych tendencji odnotowano dalszy spadek realnych wynagrodzeń (3%) oraz wzrost bezrobocia do poziomu 16,4%18.
Lata 1994-1997 cechuje silne przyspieszenie tempa wzrostu gospodarczego. Tempo wzrostu PKB było jednym z najwyższych w Europie i wzrosło o ponad 27%. Nastąpił też znaczny spadek inflacji, bezrobocie zmniejszyło się do 10,3%. Tak dobre wyniki spowodowane były konsekwentnym wprowadzaniem zmian instytucjonalnych, wzrostem popytu inwestycyjnego i eksportu, uregulowaniem spłat zadłużenia (porozumienie z Klubem Londyńskim 1994), oraz zwiększeniem bezpośrednich inwestycji zagranicznych19.
Na przestrzeni kolejnych lat 1998-1999 nastąpił spadek dynamiki wzrostu gospodarczego, jednakże w dalszym ciągu wzrost ten utrzymał się na poziomie jednym z wyższych w Europie (średnioroczny przyrost PKB 4,6%) przy nieznacznym spadku inflacji. Spowodowane było to niesprzyjającymi warunkami zewnętrznymi (obniżenie eksportu do Rosji o 75%) oraz restrykcyjną polityką fiskalną i monetarną20.
W lat 2000-2001 wprowadzenie instrumentów służących schładzaniu gospodarki (ograniczenie popytu wewnętrznego) przyczyniło się do załamania aktywności gospodarczej. Szczególnie widoczne było to w przemyśle gdzie produkcja sprzedana zmniejszyła się o 0,2% oraz w budownictwie (spadek produkcji o 10%). Jednocześnie inflacja spadła do najniższego poziomu w okresie transformacji, ponieważ utrzymywano wysokie stopy procentowe, nastąpił spadek cen paliw na rynkach światowych oraz wystąpił spadek zainteresowania kredytami konsumpcyjnymi. W wyniku pogarszania się sytuacji na rynku stopa bezrobocia wzrosła do 17,4%. Nastąpiła destabilizacja finansów publicznych, deficyt budżetowy wyniósł w 2001 r. 4,5% PKB wobec 2% w 1999 roku21.
Produkt Krajowy Brutto (PKB)
Produkt Krajowy Brutto jest sumą wartości dodanej brutto wszystkich działów gospodarki narodowej22. Innymi słowy to wartość dóbr i usług wytworzonych w danym kraju w danym roku.
PKB jako jeden z najważniejszych mierników wzrostu gospodarczego obrazuje nam przemiany gospodarcze w latach transformacji 1989-2001. Natomiast trudno jest określić, wyodrębnić jeden czynnik, który graficznie mógłby odzwierciedlać zmiany na polskim rynku klubów sportowych.
W wyniku głębokich reform, okres recesji spowodowany szokiem transformacyjnym trwał tylko dwa lata. Łączny spadek PKB w latach 1989-1991 wyniósł tylko około 15% i był jednym z najmniejszych w porównaniu do innych krajów postkomunistycznych. Przyrost PKB w latach 1992-1999 stawiał Polskę w czołówce państw europejskich pod względem tempa rozwoju gospodarczego, które wyniosło średnio 5%, podczas gdy w krajach Unii Europejskiej tylko 2%. Jedynie Irlandia i Luksemburg miały wyższy PKB. Skutkiem tego było znaczne zmniejszenie dystansu dzielącego gospodarkę Polski w stosunku do krajów Unii Europejskiej. Jednakże zdecydowane zwolnienie tempa wzrostu gospodarczego w latach 2000-2001 oznacza ponowne zwiększenie tego dystansu.
Wykres 1 obrazuje wzrost PKB w Polsce w porównaniu do innych krajów posocjalistycznych uczestniczących w procesie przemian w latach 1989-2001.
Liderem wzrostu gospodarczego okazała się Polska. W omawianym okresie wzrost PKB Polski wyniósł łącznie 28%.
Wykres 1 Dynamika wzrostu PKB w latach 1989-2001 w krajach posocjalistycznych
(1989 = 100).
Źródło: opracowanie własne na podstawie: L. Balcerowicz, Odtrutka na populizm, „Wprost” nr 45 z 10.11.2002
Tabela 1 Tempo zmian PKB w latach 1990-2001 (rok poprzedni=100)
| Rok | 1990 | 1991 | 1992 | 1993 | 1994 | 1995 | 1996 | 1997 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 |
| PKB | -8 | -7 | 2,6 | 3,8 | 5,2 | 7 | 6 | 6,8 | 4,8 | 4,1 | 4 | 1,1 |
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Transformacja społeczno-gospodarcza w Polsce, Rządowe Centrum Transformacji Strategicznych, Warszawa 2002 s.22
Wykres 2 Tempo zmian PKB w latach 1990-2001 (rok poprzedni=100)
Źródło; Opracowanie własne na podstawie tabeli 1
Inflacja
Przez inflację rozumieć będziemy proces wzrostu ogólnego (tj. średniego) poziomu cen dóbr w pewnym okresie23.
W gospodarce mogą występować różne rodzaje inflacji24:
Inflacja popytowa występuje wtedy, gdy popyt na dobra i usługi przewyższa ich podaż. Może być ona wywołana szybkim wzrostem wydatków gospodarstw domowych na dobra konsumpcyjne, firm na dobra inwestycyjne oraz państwa na dobra i usługi.
Inflacja kosztowa jest wywołana wzrostem cen czynników produkcji, a więc wzrostem kosztów; przyczyną wzrostu może być wyczerpanie zasobów, ograniczenie ich importu, żądania pracowników podwyżki płac.
Inflacja strukturalna związana jest z niedostosowaniem struktury asortymentowej produkowanych dóbr do struktury popytu.
Negatywnymi skutkami inflacji są:
-obniżenie poziomu życia,
-rezygnacja z zakupu dóbr luksusowych,
-rezygnacja z zaspokajania potrzeb wyższego rzędu,
-spadek poziomu produkcji,
-deprecjacja pieniądza, czyli spadek jego wartości,
-wzrost bezrobocia,
-kształtowanie negatywnego obrazu kraju na rynku międzynarodowym.
Do pozytywnych skutków inflacji zaliczamy:
-zwrot długów wg niższej wartości pieniądza,
-zapłata za towary pieniądzem o niższej wartości,
-możliwość podwyższania cen przez producentów25.
Hiperinflacja oznacza nagły, szybki wzrost cen (powyżej 100% lub więcej), który powoduje spadek wartości pieniądza. W Polsce tego typu inflacja wystąpiła w okresie międzywojennym, a także pod koniec lat 80. i na początku 90. W 1990 wynosiła 252,2%. W Boliwii w 1985 inflacja sięgała 20 000% rocznie.26
W Polsce w okresie transformacji występowały wszystkie trzy rodzaje inflacji.
Poziom inflacji w latach 1989-2001 obrazują dane tabeli 2
Tabela 2 Tempo wzrostu inflacji (rok poprzedni 100) (w %)
| Rok | 1990 | 1991 | 1992 | 1993 | 1994 | 1995 | 1996 | 1997 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 |
| Inflacja | 585,8 | 70,3 | 43,0 | 35,3 | 32,2 | 27,8 | 19,9 | 14,9 | 11,8 | 7,3 | 10,1 | 5,5 |
Źródło: opracowanie własne na podstawie aneksu, oraz Transformacja społeczno gospodarcza w Polsce, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Warszawa, kwiecień 2002
W początkowym okresie transformacji w latach 1989-1991 hiperinflacja przyczyniła się do wzrostu sprzedaży dóbr konsumpcyjnych. Jednym z najbardziej pożądanych stał się samochód osobowy, w którym społeczeństwo upatrywało bezpiecznej lokaty kapitału, a tym samym jednej z atrakcyjniejszych form oszczędzania, dlatego też okres ten charakteryzuje się wysokim stanem sprzedaży samochodów osobowych. W roku 1991 sprzedaż nowych i używanych przekroczył poziom 500 000 sztuk.
W latach 1992-1995 chłonność polskiego rynku samochodowego ustabilizowała się na poziomie około 300 000 sztuk. Jedną z przyczyn tego stanu rzeczy było systematyczne obniżanie się inflacji przy nieznacznym obniżeniu płacy realnej.
Lata 1996-1999 przyniosły następny znaczny spadek inflacji oraz znaczny wzrost gospodarczy.
Lata 2000-2001 to schładzanie gospodarki poprzez obniżanie popytu wewnętrznego (wysokie stopy procentowe przy bardzo niskiej inflacji).
Wykres 3 Tempo wzrostu inflacji (rok poprzedni 100),
Źródło: Opracowanie własne na podstawie tabeli 2
Tabela 4 Wskaźniki przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej nominalnego i realnego brutto * w latach 1990-2000 (rok poprzedni = 100)
Wynagrodzenia brutto
W tabeli 4 przedstawiono jak zmieniały się wynagrodzenia w latach 1990-2001
Rok | Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto | Wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych | Przeciętne miesięczne wynagrodzenie realne brutto |
| 1990 | 498,0 | 658,4 | 75,6 |
| 1991 | 170,6 | 171,1 | 99,7 |
| 1992 | 138,9 | 142,8 | 97,3 |
| 1993 | 134,8 | 135,2 | 99,7 |
| 1994 | 134,5 | 132,3 | 101,7 |
| 1995 | 131,6 | 128,0 | 102,8 |
| 1996 | 126,5 | 119,9 | 105,5 |
| 1997 | 121,9 | 115,1 | 105,9 |
| 1998 | 115,7 | 112,0 | 103,3 |
| 1999 | 112,5 | 107,4 | 104,7 |
| 2000 | 111,1 | 110,0 | 101,0 |
| 2001 | 108,9 | 105,4 | 103,3 |
wartość netto w latach 1990-1991
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Sfera społeczna w okresie transformacji. Zjawiska i tendencje, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Warszawa kwiecień 2002.
Wykres 4 Dynamika sprzedaży samochodów nowych a wzrost realnego wynagrodzenia brutto
Źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 4
Największy spadek przeciętnego wynagrodzenia realnego nastąpił w 1990 r. (o ponad 24% w porównaniu z 1989 r.). W trzech następnych latach tempo spadku było znacznie niższe (0,3 do netto 2,9%), nie miało to odzwierciedlenia w sprzedaży samochodów, ponieważ sprzedaż stale rosła. Przełamanie tendencji spadkowej odnotowano w 1994 r., gdy przeciętne wynagrodzenie realne netto wzrosło o około 1% w skali rocznej (brutto 1,7%), co nie zrekompensowało spadku, jaki dokonał się w poprzednich latach (1990-1993). Rok 1994 zapoczątkował jednak okres przyspieszonego wzrostu realnych wynagrodzeń brutto w gospodarce narodowej. Wzrost ten doskonale przekłada się na wzrost sprzedaży nowych samochodów. W 1998 r. tempo wzrostu przeciętnego wynagrodzenia realnego - pomimo zmniejszającej się inflacji – zostało obniżone (wzrost o 3,3% w skali roku), co związane było z coraz trudniejszą sytuacją finansów przedsiębiorstw oraz ogólnym osłabieniem wzrostu gospodarki. Tendencja dalszego obniżania tempa wzrostu płac wystąpiła również w 2000 roku. Odzwierciedleniem tego był znaczny spadek kondycji finansowej klubów sportowych.
Kurs walutowy
W warunkach gospodarki rynkowej kurs walutowy stanowi jeden z ważnych czynników decydujących o dokonywaniu transakcji z zagranicą. Przy danej cenie wewnętrznej wyrobu krajowego jego cena, po której może on być oferowany na rynku zagranicznym, zależy od poziomu tego kursu. Jednocześnie - przy danej cenie zagranicznej – kurs walutowy określa cenę wewnętrzną artykułu importowanego.
Zmiany kursu walutowego wywierają wpływ na bilans handlowy tak samo jak zmiany cen. Zmiany kursu mogą również powodować wiele przesunięć w pozycjach bilansu płatniczego27.
Ta regulująca rola kursu walutowego w zakresie obrotów gospodarczych z zagranicą stwarza pole dla odpowiedniej polityki państwa w tej dziedzinie. Prowadzona przez państwo właściwa polityka kursu walutowego może wywołać określone zmiany w bilansie płatniczym kraju, a pośrednio i w jego gospodarce wewnętrznej.
Polityka kursu walutowego zmierza do ustalenia i zapewnienia optymalnego poziomu tego kursu - z punktu widzenia potrzeb bilansu płatniczego i gospodarki wewnętrznej. Ponieważ sytuacja gospodarcza kraju ulega zmianom, wobec tego optymalny poziom kursu w poszczególnych momentach może się zmieniać28.
W pewnych warunkach ekonomiczno-finansowych sytuacja gospodarcza kraju może wymuszać konieczność dokonania zmiany dotychczas istniejącego kursu walutowego.
Polityka kursu walutowego może się więc sprowadzać do dokonywania w pewnym momencie jednorazowej dewaluacji czy rewaluacji, bądź do wywołania albo też do przeciwdziałania deprecjacji czy aprecjacji danej waluty, bądź wreszcie do podtrzymania za pomocą określonych zabiegów istniejącego poziomu kursu walutowego.
Poza rządem główna odpowiedzialność za stabilność gospodarki spada na bank centralny. Musi on przede wszystkim nie dopuszczać do znacznych fluktuacji na rynkach finansowych. Wiele instytucji finansowych mobilizuje pieniądze na krótkie okresy, by następnie zdobyte fundusze wypożyczać na okresy długie. Ogromny wpływ na działalność takich instytucji mają wahania stopy procentowej. Często zbyt gwałtowny jej wzrost może znacznie ograniczać zakres operacji pieniężnych
Bank centralny może w drodze stabilizacji stopy procentowej osiąganej głównie przez operacje otwartego rynku oraz manipulowanie stopą redyskonta może przeciwdziałać możliwym załamaniom na rynkach finansowych.
Kurs walutowy może być kształtowany przez mechanizmy rynkowe. Występuje wtedy tzw. polityka płynnego kursu walutowego.
12 kwietnia 2000 r. została podjęta decyzja o pełnym upłynnieniu złotego. Zlikwidowano wówczas mechanizm dopuszczalnego przedziału wahań i „kroczącego” parytetu centralnego. Decyzja o upłynnieniu waluty była zgodna z nową strategią polityki pieniężnej, skupioną na inflacji. Przejściu do płynnego kursu walutowego towarzyszył wysoki stopień zmienności kursu.
W 2000 r. i na początku 2001 r. bank centralny wymienił środki dewizowe, uzyskiwane przez rząd dzięki sprzedaży akcji przedsiębiorstw państwowych inwestorom, z emisji papierów wartościowych na rynku euroobligacji i z innych źródeł. Przedsięwzięcie to miało na celu uniknięcie zbyt wielkich wahań na rynku wewnętrznym29.
Biorąc pod uwagę zmiany kursu walutowego oraz wysokość stóp procentowych możemy zauważyć ich duży wpływ na kondycję rynku sportowego.
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.